Osteoporosis – Kemik Erimesi

Estrojen hormonunun uzun süreli eksikliğinde kadında kemik kaybı oluşmaya başlar. Kemiklerde incelme ve dayanıksızlaşma hadidesine “osteoporoz” ismi verilir. Kemik kaybı kadınlarda olduğu kadar erkeklerde de yaşlandıkça artan sıklıkta görülen bir durumdur. Ancak kadınlarda hem daha sık, hem de daha şiddetli seyreder.

Osteoporoz, kemik kitlesinde ve yoğunluğunda azalma ve kemik mikroyapısında bozulma ile birlikte giden bir iskelet sistemi hastalığı olarak düşünülebilir. Sonuç olarak kemik sağlamlığı bozulur, basit düşme çarpma gibi hadiselerle önemli kemik kırıkları oluşabilir.

Osteoproz ancak bir kırık oluşunca ortaya çıkan bir hastalıktır. Her ne kadar omurlardaki çökme kırıkları bazen belli bir yaşa kadar bulgu vermese de kişinin vucut duruşunda değişiklik oluşturur ve yaşlılarda bir miktar boyda kısalmaya bile neden olur. Kalça kırığı gibi önemli kırıklar hayatı tehdit edebileceği, ölümlere sebeb olabileceği gibi hayat kalitesini de çok olumsuz etkileyebilirler. Yetmiş yaş cıvarında iki kadından birinde ve beş erkekten birinde osteoporoz nedeni ile kalça kırığı olduğu tahmin edilmektedir.

Osteoporozun şiddeti menopoz yaşına gelindiğinde kemik kalitesi ile de çok ilgilidir. Egzersiz, kalsiyum ve vit D alınımı, genetik faktörler, menopoz yaşı gibi nedenler osteoporozun şiddetini ayarlayan faktörlerdendir.

• Prematur (40 y ve altı) veya erken (45 y altı) menopoz oluşması
• Üç aydan daha uzun sürmüş steroid tedavisi veya yüksek doz steroid kürleri alınması
• Aile öyküsü
• Önceki kırıklar,
• Aşırı alkol alınması
• Kalsiyum ve vit D alınımının az olması
• Yetersiz egzersiz. Özellikle ağırlık kaldırmalar yararlı egzersiz sınıfına girmektedir.
• Düşük body mass index (BMI<21) BMI (vucut ağırlığı kg / boy m2)
• Menopozdan önce de en az 6 aylık adet görülmeyen dönemler – Uzun süreli emzirmelerde estrojenin şiddetli düşük seyrettiği durumlar???
• Bağırsaklardan besinlerin emilmesini zorlaştıran hastalıklar: Ülseratif kolit, Crohn hastalığı, Çöliak hastalığı, mide ameliyatları, karaciğer hastalıkları
• Hipertiroidi, hiperparatiroidizm gibi hastalıklar

Kemik oluşumu nasıldır?

Kemik dokusu kompleks ve devamlı değişen bir dokudur. Sürekli kemik çözünmesi ve kalsiyum açığı çıkması ve aynı anda yeni kemik formasyonu birlikte olur. Osteoclast denilen hücreler kemiği parçalar ve eski kemik dokusunu ortadan kaldırır. Aynı bölgelere osteoblast denilen hücrelerce yeni kemik yapılır. Bu sürekli yenilenme hayat boyu devam eder. Genç iken kemik yapımı daha fazla ve hızlıdır, iskelet sistemi gelişir, büyüme olur. Yaşlanınca yıkım artar ve kemikler zayıflar. Genellikle yirmili yaşların sonunda en yoğun kemik yapısına sahip olunur. Kırk yaşlarına kadar kemik yoğunluğu aynı devam eder, sonra azalmaya başlar.

Tanı

Teşhis için en iyi metod kemik yoğunluğunun omurga ve kalça kemiklerinde ölçülmesi işlemidir. Bu iş için değişik cihaz ve metodlar vardır, ancak en iyi sonuç verenler Dual Energy X-ray Absorptiometry (DEXA) tarayıcı cihazlarıdır. Bu çok düşük radyasyon kullanır, cihaz üzerinde rahatça bir yatakta yatılırken, cihazın tarayıcı kolu hastanın üzerinden hareket eder. Ağrısız ve kısa sürelidir. Yaklaşık 5-10 dakika içinde ölçüm biter. Genellikle doktorunuzun önerisi ile bu ölçümler yapılır, ancak vucuda kalıcı bir zarar vermeyen ve verme ihtimali olmayan bir test olduğu için yukarıda belirtilen risk faktörlerine sahip olduğunu düşünen herkese uygulanabilir. Osteoporoz kırık oluşana kadar sessiz bir hastalık olduğu için erken teşhisi çok önemlidir.

Tedavi

Diyet

Günde 700 mg kalsiyum alınmasına dikkat edilmelidir. Yaklaşık 500 ml yarım yağlı süt ile bu ihtiyaç karşılanabilir. Düşük yağlı sütlerde kalsiyum daha fazla bulunur. Süt ürünü olmayan balık, yeşil yapraklı sebzeler, ekmek, gevrek, kuru meyvalar, fasulye ve kuru yemişlerde de bol kalsiyum bulunur. Ancak istenen yüksek dozu karşılamak mümkün olmayabilir. Kalsiyumun emilimi için vit D de yeterli düzeyde alınmalıdır. Yağlı balık, süt ürünleri, yumurta vit D den zengin gıdalardır. Ancak insanda en önemli vit D kaynağı güneş ışığıdır. Cilt güneş ışığı varlığında vit D sentezler. Yüksek dozda kafein zararlıdır. Bu nedenle aşırı çay, kahve, kola ile kalsiyum emilimi azalır.

Estrojen hormonu

Osteoporoz nedeni estrojenin düşük düzeyi olduğuna göre, en mantıklı tedavi “estrojeni yerine koyma” tedavisidir. Kemik erimesini azaltır ve kemik kitlesinin korunmasına yardımcı olur. Böylece kemik kırılmaları çok azalır. Bu tedavi özellikle erken menopoza giren kadınlarda hayati önem taşır. Genel kabul bu kadınların genel menopoz yaşına kadar hormon kullanmaları şeklindedir. Yaşlı kadınlarda da hormon tedavisi önemlidir, ancak meme kanseri konusundaki son bulgular kullanımı konusunda tereddütlere neden olmuştur. Bu nedenle riskler iyi değerlendirilmeli ve osteoporoz konusunda riskli kişilerde kontrollü bir şekilde kullandırılmalıdır.

Bisphosphonate

Kemik erimesini azaltır. Barsaktan emilmesi çok iyi değildir, barsak irritasyonu ve hazımsızlık şikayetleri sıklıkla yapar. Bu nedenle sabah aç karnına ve bol su ile alınması tavsiye olunur. Piyasada bulunan bisphospanate tipleri alendronate, etidronate, risedronate ve ibandronate şeklindedir. Alendronate ve risedronate haftada bir alınabilir. Hatta ibandronate ayda bir alınabilir.

• Etidronate (Didronel PMO)
• Alendronate (Fosamax)
• Risedronate (Actonel)
• Ibandronate (Bon viva)

Selective Estrogen Receptor Modulators (SERMs)

Sadece bazı hücrelerde estrojen reseptörlerine bağlanır ve bağlandığı hücrelere göre estrojen etkisi yapar. Böylece kemiklerde estrojen gibi yararlı etkisi gözlenirken, meme hücrelerinde anti-estrojen etki yapar. Böylece meme kanserini etkilemeyen bir osteoporoz ilacı olarak etkindir. Piyasada osteoporoz için kullanılan formu raloxifene dir. Günde bir tablet alınır. Rahim içinde (endometrium) ve meme hücrelerinde estrojen etkisi yapmazken kemik erimesini azaltır. Ancak estrojenin aksine ateş basması, terleme gibi menopozal şikayetleri de geçirmez. Kalp hastalıkları üzerinde de etkisi belirli değildir. Ancak kolesterol seviyelerini düşürür.

Paratiroid hormon

Bütün ilaçlar kemik erimesini yavaşlatır veya önlerken, yani yeni kayıpları azaltırken, bu hormon yeni kemik oluşumunu arttırır. Özellikle spinal kolona ait kemik kırılma risklerinde çok etkilidir.Teriparatide genetik mühendislik ile elde edilmiş paratiroid hormonudur. İlk FDA onaylı kemik oluşumunu arttıran ilaç budur. Genellikle ciddi riskli hastalar için kullanılır. Pahalıdır ve doktor onayı ile kullanılmak zorunludur. Hastalar ince iğneler ile cilt altlarına kendileri günde bir kez olmak üzere yaparlar. Genellikle tedavi 18 ay kadar sürer.

Kalsiyum ve Vitamin D

Osteoporoz tedavisinde diğer tedavilere yardımcı olarak kullanılır. Ancak yüksek dozlarda tüm yaşlılarda koruyucu olarak kullanılabilir. Günde 1000-1200 mg alınabilir. Yüksek dozlarda kemik kaybını azalttıkları ispatlanmıştır. Bisphosphonate tedavisi ile birlikte kullanılmaları çok yararlı olur. Ancak bisphosphonate alındığı gün ilacın emilimini bozduğu için kalsiyum ve vit D alınmamalıdır.

Strontium Ranelate (Protelos)

Hem kemik erimesini azaltır, hem de yeni kemik oluşumunu arttırır. Bu özellikleri ile özel bir ilaçtır. Özellikle kalça ve omurga kırıklarını önlemede etkili bulunmuştur. Toz halindedir, su ile sulandırılıp genellikle yemeklerden 2-3 saat sonra tercihan yatmadan önce içilir. Kalsiyum ile birlikte kullanılıyorsa, iki ilaç arasında 3 saat olmalıdır. Kalsiyum genel olarak pekçok ilacın emilimini bozar.

Calcitonin

Günde bir kez buruna sıkılan bir sprey şeklindedir. Bu da kemik gelişimini arttırır ve kemik yıkımını azaltır. Kırıkları önleme açısından çok değerli bir ilaçtır. Her türlü yemekten önce veya sonra kullanılabilir. Kalsiyum ve Vit D ile birlikte kullanılması tavsiye olunur.