Genel olarak kanser tedavisinde, özellikle çocukluk kanserlerinin tedavilerindeki gelişmeler, kanserli hastaların tedavi sonucu iyileşmelerini ve normal bir yaşam sürelerinin olmasını sağlamaktadır. Yapılan araştırmalar yetişkin nüfusun 250-300 de birinde iyileşmiş bir çocukluk kanseri öyküsü olacağını ileri sürmektedirler. Bu da yakın gelecekte önemli sayıda insanın kanser tedavisi sonunda çocuk sahibi olmak isteyeceklerini gösterir. Bu konuda yapılabilecekler, kanser tedavisinin sadece tümörü öldürmeye yönelik ilaçlarla yapılması, böylece özellikle üreme hücrelerinin tedaviden olumsuz etkilenmesi önlemek ve/veya üreme hücrelerinin ileri yaşlarda kullanılabilmesi için saklanmasıdır.

Üreme hücrelerinin uzun yıllar saklanabilmesi dondurulması ile mümkün olabilmektedir. Erkek üreme hücrelerinin dondurulması ve saklanması uzun yıllardır yapılabilen ve çok iyi sonuç veren bir tekniktir. Son yıllarda kadın yumurtalarının veya yumurta dokusunun da dondurulup saklanması yaygınlaşmaya başlamıştır.

Dondurma teknikleri:

Embryo dondurulması – Hastanın halihazırda bir eşi olması durumunda yumurtalar partnerinin spermi ile döllenir ve dondurulur. Bu uzun zamandır uygulanan ve çok yüksek gebelik oranları veren bir yöntemdir. Ancak kadının yalnız olması durumunda, embryo dondurma imkanı yoktur. Ülkemizde embryo dondurulması yasal olarak serbesttir.

Yumurta dondurulması – Özellikle son yıllarda vitrifikasyon denilen dondurma yöntemi, dondurma işlemini kolaylaştırmış ve gebelik şansını arttırmıştır. Kanser tedavisi nedeni ile yumurtalık fonksiyonlarını kaybedecek hastalar başta olmak üzere, ileriki yıllarda kadınların gebelik şanslarını devam ettirebilmeleri açısından çok önemli bir tekniktir. Ancak iki temel sorun mevcuttur.

1. • Çocuk yaştaki hastaların olgun yumurtalarını toplamak mümkün değildir. Ancak yumurta dokusunun dondurulması veya olgun olmayan yumurtaların ayrılarak dondurulması söz konusu olabilir.

      

   • Pek çok hastada yumurta elde edilebilmesi için gereken süre yoktur. Çoğu zaman hastanın kanser tedavisine acilen başlanması gerekebilir.

Yumurta dondurulması rutin klinik uygulamaya 2000 li yıllardan itibaren girmiştir. Ülkemizde yakın zamana kadar yasak olan bu uygulama, yumurta rezervi zayıf olan veya kanser tedavisi görecek hastalarda serbest bırakılmıştır. Ancak hastalığı olmayan, ancak gebelik şansını ileri yaşlara, hatta menopozal yaşlara taşımak isteyen kadınlar için yasak devam etmektedir. Yumurta başına gebelik şansı %2 kadar tahmin edilmektedir. Dolayısı ile sağlıklı bir bebek için teorik olarak 50 yumurta gerekmektedir. Rezervin az olduğu kadınların bu sayıya yakın bir yumurta üretebilmeleri çok zordur.

Yumurtalık dokusu dondurulması – Kadındaki tüm yumurtalar olgunlaşmak üzere yumurtalık dokusunun üzerini kaplayan korteks denilen ince 1-2 mm kalınlığında tabakada yer alırlar. Her ay yaklaşık 400 kadarı gelişmeye başlar ve sadece bir iki tanesi doğal koşullarda olgunlaşıp, atılır. Tedavi öncesi yumurta geliştirmek için yeterli zamanın olmadığı hastalarda uygulanmaktadır.

İlk olarak başarı ile yumurtalık dokusu dondurulması 1998 de yayınlanmıştır. Hastanın yumurtalık dokusu dondurulmuş ve çözüldükten sonra ön kolda cilt altına transfer edilmiştir. Bu bölgede yumurta dokusu yumurta oluşturabilmiş, hatta oluşan follikül aspire edilerek olgun bir yumurta elde edilmiş ve vucut dışı döllenme gerçekleşmiştir. İlk gebelikler için uzun süre beklenmesi gerekmiştir. 2004 yılında bu yöntemle ilk gebelik ve doğum yayınlanmıştır. 1997 yılında Hodgkin Lenfoma nedeni ile kemoterapi gören kadının yumurtalık dokusu, tedavi öncesinde dondurulmuş ve 2003 yılında fonksiyonel görülmeyen yumurtalık üzerine çözülen yumurtalık dokusu yerleştirilmiş ve hastanın adetleri başlamış, sonuç olarak gebelik gerçekleşmiştir. 2013 yılında yayınlanmış bir review makaleye göre bu yıla kadar sadece 28 gebelik rapor edilmiştir. Ancak bu teknik son yıllarda pek çok araştırmacının ilgisini çekmiştir. Son 2 yıldaki araştırma sayısı önceki yılları katlamaktadır.

Yumurtalığın tümünün dondurulması

Hayvanlar üzerinde dondurulmadan yumurtalığın damarları ile birlikte nakli 1967 yılında yapılmıştır. İnsanlar üzerinde de gebelik ve doğum ile sonuçlanan ilk başarılı çalışma 2004 yılına aittir. Burada yumurtalık dokusu içinde ilkel yumurta diyebileceğimiz yapılar dondurma ve çözme sonunda daha fazla oranda canlı kalırlar. Ancak vasculer sap-pedikül dondurma ve çözme sonucunda bozulması, yumurtalığın transferinde en önemli engellerden biridir.