Gebelik sırasında ortaya çıkan ve daha önce hiçbir bulgusu olmayan şeker hastalığıdır. Hastalığın gebelik öncesinde de olması, ancak tanının gebelik sırasında konulduğu durumlarda olabilir. Bu nedenle bazı hekimler gestasyonel diyabet demek için doğumdan sonra şeker hastalığının normale dönmesi şartını getirirler. Gebelik öncesinde şeker hastalığı taraması ancak açlık kan şekeri (AKŞ) veya oral glukoz tolerans testi (OGTT) denilen aç karnına 75-100 mg glukoz içildikten sonra saat başı kan şekerine bakılarak yapılan testlerle olur ve genç anne adaylarında belirgin bir şikayet yok ise yaygın olarak yapılmaz. Ancak kolay olması nedeni ile tüm gebeliklerde ilk 3 ay içinde AKŞ bakılabilir ve böylece gebelikle alakası olmayan şeker hastalarının çoğunun tanısı yapılabilir. Gebelik diyabeti hiçbir zaman 24 haftadan önce çıkmaz.
Gebelikte placentanın salgıladığı estrojen, progesteron ve placental laktojen miktarı gebelik büyüdükçe artar. Bu hormonlar hastanın insülin ihtiyacını arttırırlar. İnsülin bilindiği gibi kan şekerinin kandan dokuya geçmesini sağlayan ve böylece şekeri normal tutan hormondur. İnsülin pankreasdan salgılanır ve ihtiyaç halinde salınma miktarı artar. Placental hormonlar artınca insülin ihtiyacı da artar ve eğer sınırda bir şeker hastalığı var ise, yani pankreasın rezervi yetersiz ise insülin yetmezliği durumu ortaya çıkar. Bu da kan şekerinde artmaya neden olur. Artan kan şekeri bebeğe geçer ve bebeğin kendi pankreasından salgılanan insülin salgısını arttırır. Bu da bebeğin gebeliğin 8.ayından sonra hızla kilo almasına ve çok irileşmesine (tosuncuk) neden olur.
28-30.haftadan sonra yüksek kan şekeri ve artan insülin salgısı nedeni ile çocuğun kilo alması hızlanır. Genellikle çocuklar doğumda 4 kg dan ağır olurlar. Bu doğumun zorlaşmasına ve bebeğin doğum sırasında zarar görmesine neden olabilir. Güç doğuma bağlı yüz felci, köprücük kemiği, kol ve bacak kırıkları, kafa kemiklerinde kırık ve beyin kanamaları, doğum sırasında beynin oksijensiz kalması, gene doğum sonu hipoglisemi (kan şekerinde düşme), sarılık ve asidoz gelişmesi gibi problemler yaratabilir. Sezaryen oranı bu hastalarda %50'ye kadar çıkabilir. Yapılan araştırmalarda tüm doğumların %8 kadarında, şeker hastalığı olanlar annelerde ibe %26 doğumda bebek ağırlığı 4000 gr'dan fazla bulunmuştur. Bu nedenle gebelik diyabetinin teşhis edilmesi ve uygun tedavisi çok önemlidir.
Tarama testi erken tanısının önemli olduğu bir hastalık açısından toplumun geniş kesimlerine bir test uygulamaktır. Testin ucuz ve güvenirliği yüksek olması gereklidir. Gebelik diyabeti için gebeliğin 28.-30. haftaları arasında, eğer hasta daha önceki gebeliğinde iri bebek doğurmuş ise veya gebelik diyabeti geçirmiş ise; 26.haftada bir tarama testi yapılır. 50 gr glukoz 200 ml su içinde eritilir ve günün her hangi bir saatinde uzun bir açlık dönemi gerektirmeden içilir. Bir saat içinda başka bir gıda alınmaz ve saat sonunda kan şekeri ölçülür. 130 gr/dl veya daha yüksek değerlerde test pozitif demektir. Bu gebelerin yaklaşık %80'inde diyabet var demektir ve kesin tanı için OGTT yapılmalıdır.
Yüksek dozda glukoz özellikle konsantre solusyon halinde alınırsa sıklıkla kusma ile sonuçlanır. Bu nedenle buzlu ve 300 ml kadar sıvı ile birlikte alınırsa mideyi daha az rahatsız eder.
OGTT (Oral Glukoz Tolerans Testi )100 gr-3 saatlik OGTT yapılır. Bu test için gece boyunca, 8 saatlik bir açlığın arkasından sabah aç karnına ve 100 gr glukoz içtikten sonra 1, 2 ve 3 saat sonra alınan venöz kanda glukoz düzeyleri ölçülür. (Carpenter ve Coustan kritik değerleri) Venöz plazma, glukoz oksidaz veya hekzokinaz yöntemi ile şeker seviyeleri tespit edilir.
İki veya daha fazla ölçüm eşik değere eşit veya üstünde ise gebelik diyabeti tanısı konulur.
Bir kan şekeri ölçümü eşik değer üstünde veya eşit ise test bir ay sonra tekrarlanır.
Zaman | Tam Kan Somogyi-Nelson | Plasma (Glucose oxidase) |
---|---|---|
Açlık | 90 mg/dl | 95 mg/dl |
1 saat | 165 mg/dl | 180 mg/dl |
2 saat | 143 mg/dl | 155 mg/dl |
3 saat | 127 mg/dl | 140 mg/dl |
OGTT de en az iki değer yukarıdaki tablodan büyük ise hastanın tedavisine karar verilir. AKŞ>95 mg/dl ise direkt insülin tedavisi gereklidir. Aksi takdirde diyet ve egzersiz ile kan şekeri kontrol altına alınmaya çalışılır. Bu arada günde 7 kez kan şekeri ölçümü yapılır. Yemeklerden 2 saat sonra kan şekeri <120 mg/dl ve AKŞ<95 mg/dl düzeyinde tutulabiliyorsa diyet ve egzersiz yeterli oluyor demektir. Aksi takdirde insülin tedavisine geçilir. Tedavi algoritması için tıklayınız. Diyet tedavisinde kadının kilosu çok önemlidir. Şişman kadınlarda 25 kcal/kg, zayıflarda ise 30-40 kcal/kg diyet verilir.
Hastanın doğumdan sonra 6.haftada yeniden OGTT ile diyabet durumu araştırılmalıdır. Gebelik dışında klasik test 75 mg OGTT dir. Hasta gece boyunca aç kaldıktan sonra sabah 75 mg glukoz alır ve açlık ve 2 saatlik kan şekerleri ölçülür. AKŞ 140 mg/dl veya fazla ise veya 2 saatlik kan şekeri 200 mg/dl den büyük ise hastanın şeker hastalığı var demektir. 2 saatlik şeker 140-200 arasında ise test 1-2 yılda bir tekrarlanmalıdır. İlerde açık şeker hastalığı çıkabilir.
Bir gün içinde tüketeceğiniz gıda miktarları toplam aşağıdaki gibidir.
SÜT YOĞURT | 3 SU BARDAĞI |
YUMURTA | YOK |
PEYNİR | 3 KİBRİT KUTUSU KADAR (90 GR) |
ET TÜREVLERİ | 4 KÖFTE KADAR (120 GR) |
EKMEK | 12 İNCE DİLİM (300 GR) |
SEBZE | 2 PORSİYON |
MEYVE | 4 PORSİYON |
YAĞ | 4 TATLI KAŞIĞI KADAR |
SALATA | SERBEST |
Ortalama ölçü (Pişmiş) | Miktar (gr,Çiğ) | |
---|---|---|
Ekmek (Buğday, çavdar, mısır) | 1 ince dilim | 25 gr |
Tuzlu bisküvi | 2 adet | 25 gr |
Mercimek çorbası | 1 porsiyon | 15 gr |
Tarhana | 1 porsiyon | 15 gr |
Pirinç (Çorbada) | 1 porsiyon | 15 gr |
Pirinç (Pilav) | 2 Yemek kaşığı | 15 gr |
Bulgur pilavı | 2 Yemek kaşığı | 15 gr |
Makarna | 2 Yemek kaşığı | 15 gr |
Kuru fasulye | 4 yemek kaşığı | 25 gr |
Nohut | 4 Yemek kaşığı | 25 gr |
Kuru Bamya | 4 Yemek kaşığı | 25 gr |
Patates | 1 küçük boy | 90 gr |
Kestane | 2 orta boy | 30 gr |
Patlamış mısır | 1 su bardağı | 20 gr |
Simit | Çeyrek (az susamlı) |